برنامه ریزی آموزشی چیست؟

بعد کمیتی برنامه ریزی آموزش و پرورش  به مسایلی می پردازد که جنبه مقداری و شمارشی  دارند ، از قبیل  تعداد افراد مورد نیاز ، در سطوح مختلف دانش و مهارت و تخصص ، برای بخشهای مختلف تولید و خدمات  . تعدا افراد لازم التعلیم  در گروههای مختلف سنی . تعداد شاگردان در دوره های مختلف رسمی عمومی .   تعداد شاگردان در دوره های و رشته های مختلف تخصصی تحصیلات رسمی . تعداد شاگردان در برنامه های مختلف غیر رسمی . تعداد معلمان برای دوره ها ، رشته ها و برنامه های مختلف آموزشی . تعداد مدیران و کارکنان آموزشی . تعداد مدارس و مراکز و تاسیسات مختلف آموزشی . تجهیزات و وسایل آموزشی و …

بعد کیفیتی برنامه ریزی آموزش و پرورش با محتوای آموزش و پرورش و چگونگی انجام آن سرو کار دارد و مسایلی از قبیل : فلسفه آموزش و پرورش  ، آرمانها ، مقاصد  و هدفهای آموزش و پرورش ، مواد درسی ، تربیت معلم و مدیر ، روش شناسی آموزش و پرورش ، ارتباطات آموزش و پرورش ، محیط و فضای معنوی و روانی آموزش و پرورش و …  شامل می شود

بدیهی است که هر برنامه آموزشی و پرورشی ، هم عناصر کمیتی دارد و هم اجزای کیفیتی . که در برنامه ریزی باید به هر دو توجه شود . در گذشته ، برنامه ریزیهای آموزش و پرورش تک بعدی بودند و فقط هدفهای کمیتی مورد توجه بودند . ولی به تدریج پای مسایل کیفیتی که در حقیقت جان وروح آموزش و پرورش هستند نیز به میان کشیده شده است . اما باید اذعان داشت که بازوی کیفیتی برنامه ریزیهای آموزش وپرورش در مقایسه با بازوی کیفیتی هنوز بسیار ضعیف و نا توان مانده است .

سوال اساسی : علت این امر چیست ؟

آیا هدفهای کیفیتی متضمن اصلاح ،بهبود ، تحول و دگرگونیهای بنیادی آموزش وپرورش است ؟

آیا رسیدن به هدفهای کیفیتی دشوارتر از نیل به هدفهای کیفیتی است ؟

آیا هدفهای کیفیتی به چشم نمی خورند و قابل لمس نیستند و اگر پیشرفتی حاصل شود یا نشود دیده نمی شود ؟

آیا …

اهمیت برنامه ریزی آموزش و پرورش

برای ورود به بحث اهمیت برنامه ریزی آموزش و پرورش ، قبلا باید پیش فرضهای خود را از برنامه ریزی و آموزش وپرورش مشخص کنیم .

برنامه ریزی چیست ؟

برنامه ریزی یعنی نقشه کشیدن ، نقشه کشیدن برای نیل به مقصد ، برای دستیابی به خواسته ها .

چند تعریف برای مفهوم  برنامه ریزی

– برنامه ریزی ، یعنی نقشه کشیدن برای دستیابی به خواستها .

– برنامه ریزی ، راهی است برای هدایت حساب شده فعالیت انسان به سوی منظور مشخص.

– برنامه ریزی ، فراگرد ی است دور نگر برای جهت دادن منطقی به فعالیتهای جمعی .

– برنامه ریزی یعنی نقشه کشیدن برای آینده و پیش بینی راه دستیابی به آن .

مفاهیم برنامه ریزی

در برنامه ریزی چند مفهوم زیر مستتر است :

– جریان و مداومت .

– ارشاد و هدایت .

– دورنگری و هدف گیری .

– تفکر و عقلانیت .

مفهوم جریان و مداومت در برنامه ریزی

برنامه ریزی به نوشتن برنامه ختم نمی شود بلکه فراگردی است که باید مداومت داشته باشد  وبا توجه به بازتاب نتایج فعالیتهای انجام شده ، یافته های جدید، تغییرات تکنولوژی ، پیشرفت دانش  ومعرفت دگرگونی منابع و امکانات و تحول اولویتها ، دائم ارزیابی شده و تکمیل گردد.

مفهوم ارشاد و هدایت در برنامه ریزی

برنامه ریزی متضمن ارشاد ، هدایت و مداخله در فعالیتهای جمعی است و به همین جهت بسته به چگونگی و میزان اعمال نفوذش اشکال گوناگون به خود می گیرد .

مفهوم دور نگری و هدف گیری در برنامه ریزی

برنامه ریزی فعالیتی جهت دارو دورنگر ، بدین جهت بسته به چگونگی انتخاب هدف ، ممکن است فعالیتی باشد آینده نگر ، آینده ساز ، یا آینده گزین .

– اگر هدف برنامه ریزی فقط پیش بینی آینده باشد ، در این صورت فعالیتی است آینده نگر.

– اگر هدف برنامه ریزی ساختن وشکل دادن به آینده باشد ، در این صورت فعالیتی است آینده ساز.

– اگر هدف برنامه ریزی انتخاب کردن بین اشکال مختلف آینده باشد ، در این صورت فعالیتی است آینده گزین .

مفهوم تفکر و عقلانیت در برنامه ریزی

برنامه ریزی ، فعالیتی است حساب شده و منطقی ، یعنی باید متکی به اطلاعات دقیق و صحیح باشد . نیازها و انتظارات را تشخیص دهد . محدودیتها ، تنگناها موانع و منابع موجود را محاسبه و پیش بینی کند و براساس آنها طرحهای واقع بینانه برای رسیدن به مقصود تنظیم و ارائه کند

تعریف برنامه ریزی

برنامه ریزی فراگردی است مداوم ، حساب شده و منطقی ، جهت دار و دورنگر ، به منظور ارشاد و هدایت فعالیتهای جمعی برای رسیدن به هدف مطلوب .

آموزش و پرورش چیست ؟

آموزش و پرورش چیست ؟ چه می کند ؟ ار آن چه انتظار داریم ؟ و .. ؟

برای پاسخ به این سوالها ، در فلسفه ها و مکتبها و نظامهای مختلف ، پاسخهای گوناگون و متفاوتی پیدا می کنیم . بعضی ها تکیه بر نیازهای پرورشی فرد می کنند ، بعضی دیگر هدفهای اجتماعی را مقدم و اصل می شمارند ، برخی به جنبه آموزشی می پردازند و ..

درمیان همه این گرایشها ما بدنبال روشن ساختن دامنه فعالیت و اهمیت و ضرورت حیاتی آموزش و پرورش هستیم .

آموزش و پرورش فعالیتی است مداوم ، جامع ، و برای همه ، برای رشد و تکامل انسان ، غنای فرهنگ ، وتعالی جامعه .

مداوم : به مفهوم زگهواره تا گور ، یعنی در طول زندگی . انسان از بدو تولد تا واپسین دم زندگی می آموزد ، بلوغ پیدا می کند ، و کاملتر می شود . به عبارت دیگر ، آموزش و پرورش مختص دوره و زمان خاصی نیست ، یعنی محدوده زمانی ندارد .

جامع : به مفهوم در برگرفتن تمام نیازهای رسیدن به کمال فردی و جمعی . جامعیت به نیازهای آموزشی و پرورشی نه از یک بعد بلکه از ابعاد گوناگون می نگرد . هم به آموزشهایی که برای رفاه و آسایش مادی است توجه می کند ، هم پرورش ارزشها ، بینشها ، منشها و دانشهایی که بشر را به سوی عدالت و امنیت اجتماعی و خلاقیت و غنای معنوی و فرهنگی رهنمون شود ، می پردازد . به عبارت دیگر هدفش انسان کامل است نه انسان تک بعدی و انسان متخصص ، یعنی محدوده معرفتی ندارد .

همه : به مفهوم فرد فرد و اجتماع . به عبارت دیگر آموزش و پرورش مداوم و جامع ، حقی است مسلم برای تمام افراد . بنابراین نمی تواند در انحصار قرار گیرد ، چه انحصار مدرسه ای ، و چه طبقاتی ، یعنی محدوده طبقاتی و مکانی ندارد .

اگر مفهوم جامعیت آموزش و پرورش را به طور عمیق و با عمق و وسعت بیشتری بررسی کنیم ، می بینیم که آموزش وپرورش باید به نیازهای فردی ، اجتماعی ، اقتصادی  و فرهنگی بشر بپردازد . این نیازها را ابعاد چهار گانه آموزش و پرورش نیز نامیده اند .

۱ – نیازهای فردی : به مفهوم پرورش توانیها ، بینشها ، خلاقیت ، خود آگاهی و خویشتن یابی .

۲ – نیازهای اجتماعی  : به مفهوم پرورش دگر آگاهی ، تعاون و اشتراک مساعی برای ساختن محیط اجتماعی زیست .

۳ – نیازهای اقتصادی : به مفهوم پرورش کارایی و بهره وری نیروی انسانی در تامین رفاه و آسایش زندگی و ساختن محیط مادی زیست .

۴ – نیازهای فرهنگی : به مفهوم پیش راندن و گسترش مرزهای دانش و معرفت ، فن و هنر ، برای ساختن محیط فرهنگی زیست .

بدین ترتیب می بینیم که آموزش و پرورش نیازی است که هم زیر بنای جامعه است و هم غایت مقصود .

آموزش وپرورش و توسعه اقتصادی

مطالعات بین المللی نشان داده است که بین رشد اقتصادی و توسعه آموزش وپرورش رابطه مستقیمی وجود دارد . سطح آموزش وپرورش در کشورهای غنی و به اصطلاح  پیشرفته بالاست و در کشورهای فقیر و به اصطلاح کم توسعه پایین .

یک سوال !

آیا بالا بودن سطح آموزش وپرورش موجب رشد و توسعه اقتصاد می شود یا رشد اقتصادی و استغنای مادی است که موجبات توسعه فرهنگ و آموزش وپرورش را فراهم می سازد ؟

آموزش وپرورش و روابط اجتماعی

باز تاب اجتماعی آموزش وپرورش نیز چون اثرات اقتصادی آن برای برنامه ریزان و سیاستگزاران حایز اهمیت فوق العاده است . آموزش وپرورش همانگونه که سطح تولید و اقتصاد را بالا می برد ، توزیع ثرورت را نیز عادلانه تر می کند . در جوامع امروزی کسانی که از آموزش وپرورش کافی بهره مند نشده اند نسبت به کسانی که به مدارج عالیه آموزش  راه یافته اند ، عقبتر می مانند و از فرصت ارتقاء و تحرک اجتماعی کمتری برخوردارند .  بطور خلاصه ، آموزش وپرورش به خاطر ارزش خودش و به خاطر بازده اقتصادیش و به علت بازتاب سیاسی و اجتماعیش در سر لوحه برنامه های ملی دیده می شود . همه کشورها اعم از پیشرفته یا در حال پیشرفت ، قدیمی یا نوخاسته ، غنی یا فقیر ، آموزش وپرورش را در ردیفهای اول اولویتهای ملی قرار داده اند .

آیا برنامه ریزی آموزش و پرورش مفید است یا بیهوده ؟

آموزش وپرورش بارور ، خلاق ، و سازنده ، امری است حیاتی . ولی تامین آن برای همه مردم به خصوص در کشورها ی کم توسعه یافته ، بسیار دشوار است ، زیرا به منابع مادی و انسانی عظیم ، راهبردها و تدابیری منطقی ، وکوششهای پیگیر و بسیار وسیع نیازمند است . اگر برنامه ریزی آموزشی منطقی و واقع بینانه نباشد ، نه تنها به نتایج مطلوب نمی رسد ، چه بسا ممکن است زیانهای غیر قابل جبرانی را هم ببار آورد .

برنامه ریزی آموزش غیر رسمی

برنامه هایی که در مدارس و دانشگاهها اجرا می شود ، و به گرفتن مدرک تحصیلی منتهی می گردد ، آموزش رسمی نام گرفته است . بدیهی است آموزش فقط به سواد و آنچه در مدرسه آموخته می شود ، منحصر نیست . موضوعها و مطالب آموختنی بی شمارند . انسان همیشه در حال آموختن است ، چه در مدرسه و چه در خارج از آن : در خانواده ، در میدان بازی ، در محیط کار ، در اجتماع ، در طبیعت ، از آنچه می شنود ، می بیند و از راه حسهای مختلف درک می کند ، و از آنچه در باره اش به تفکر می افتد .

به آموزشی که در خارج از مدرسه انجام می شود و به مدرک تحصیلی منتهی نمی شود ، آموزش غیر رسمی گفته می شود .دامنه آموزش غیر رسمی به مراتب وسیعتر از آموزش رسمی است . اهمیتش نیز از نظر رشد و بلوغ عاطفی ، فکری ، سیاسی و اجتماعی بیشتر می باشد . بدین جهت ، به تدریج مقام و موقعیتی خاص پیدا کرده است . که دولتها به ناچار باید برای اینگونه آموزشها نیز برنامه ریزی کنند رسد ، و در اینجا هدفهای برنامه ای و اجرایی آموزش به هدفهای در سی تبدیل می گردد.